Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν ο Κορυφαίος πολιτικός της νεότερης Ελλάδας.
Υστερότοκος γιος του Κυριάκου Βενιζέλου και της Στυλιανής, το γένος Χάλη. Γεννήθηκε στο χωριό Μουρνιές των Χανίων Κρήτης στις 23 Αυγούστου 1864. Μετά δύο χρόνια ο πατέρας του εξορίστηκε στα Κύθηρα, επειδή πήρε μέρος στην Κρητική Επανάσταση του 1866. Από τα Κύθηρα ο πατέρας του Ε. Βενιζέλου με την οικογένειά του κατέφυγε στη Σύρο. Έτσι ο Ελευθέριος Βενιζέλος διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα στη Σύρο, όπου και τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Αργότερα σπούδασε στο Λύκειο Αντωνιάδου στην Αθήνα, όπου τελείωσε τις τρεις πρώτες γυμνασιακές τάξεις, αλλά πήρε απολυτήριο από το γυμνάσιο Χανίων. Μολονότι ο πατέρας του τον προόριζε για έμπορο, με προτροπή του προξένου της Ελλάδας στα Χανιά Γεωργίου Ζυγομαλά στάλθηκε στην Αθήνα για πανεπιστημιακές σπουδές. Σπούδασε στη Νομική σχολή του πανεπιστημίου της Αθήνας, της οποίας ανακηρύχτηκε διδάκτορας το 1886. Επέστρεψε στα Χανιά και από το 1887 άρχισε να ασκεί με μεγάλη επιτυχία το δικηγορικό επάγγελμα, ενώ παράλληλα μπήκε στον πολιτικό στίβο του νησιού. Το 1891 παντρεύτηκε τη Χανιώτισσα Μαρία Ελευθερίου, που πέθανε μετά τρία χρόνια, αφού στο μεταξύ του έδωσε δύο γιους: τον Κυριάκο και το Σοφοκλή. Ξαναπαντρεύτηκε το 1921 την Έλενα Σκυλίτση, κόρη ενός πάρα πολύ πλούσιου Χιώτη, εγκαταστημένου στο Λονδίνο. Ο Βενιζέλος πέθανε στο Παρίσι από εγκεφαλική συμφόρηση στις 19 Μαρτίου 1936. Η σορός του μεταφέρθηκε και θάφτηκε στο Ακρωτήρι Κρήτης επειδή οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν επέτρεψαν να ταφεί στην Αθήνα.
Η δράση του στην Κρήτη. Όταν ο Βενιζέλος άρχισε να δικηγορεί, η Κρήτη βρισκόταν σε έκρυθμη κατάσταση εξαιτίας της απόπειρας της Υψηλής Πύλης της Τουρκίας να καταλύσει τα πιο ουσιώδη σημεία «του Χάρτη της Χαλέπας». Τότε (1887) ο Βενιζέλος πρωτοεμφανίστηκε στη δημόσια ζωή εκδίδοντας την εφημερίδα «Λευκά Όρη» και μετά από λίγο εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής Κυδωνιών στην ομάδα των Λευκορειτών. Με ραδιουργίες της Πύλης διαλύθηκε η κρητική Βουλή και ακολούθησε μια περίοδος (1889-1894) ανωμαλιών. Στο διάστημα αυτό ο Βενιζέλος ακολούθησε τις συμβουλές του Χαρίλαου Τρικούπη, τηρώντας χαρακτηριστική μετριοπάθεια. Διαφώνησε προς το επαναστατικό κίνημα του 1895 και πήρε ενεργό μέρος στην επανάσταση του 1897, ως αρχηγός των επαναστατών, εξαιτίας των σφαγών που έκαναν οι Τούρκοι στα Χανιά και το Ρέθυμνο. Με πρόταση του Ε. Βενιζέλου ιδρύθηκε το επαναστατικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου. Στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας ο Βενιζέλος συνέταξε και απεύθυνε στις Μεγάλες Δυνάμεις το σχετικό ψήφισμα για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα (25 Αυγούστου 1897). Τελικά, εκείνο που επιτεύχθηκε ήταν να κηρυχτεί η Κρήτη αυτόνομη με ύπατο αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο (9 Δεκεμβρίου 1908), γεγονός το οποίο ο Βενιζέλος δέχτηκε ως ένα βαθμό στην πορεία για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Με τον πρίγκιπα Γεώργιο ο Βενιζέλος ήρθε σε διάσταση όσον αφορά στο χειρισμό του εθνικού θέματος της ένωσης. Τελικά, στις 23 Μαρτίου 1905 η Επανάσταση του Θερίσου, στην οποία ηγήθηκε ο Βενιζέλος, κήρυξε την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Αποτέλεσμα ήταν να επέμβουν οι Μεγάλες Δυνάμεις, γεγονός που έθιξε τον πρίγκιπα Γεώργιο και τον έκανε να παραιτηθεί. Ως αντικαταστάτης του ήρθε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, με τον οποίο ο Βενιζέλος συνεργάστηκε. Στις 12 Οκτωβρίου 1908 η Κρητική Συνέλευση κήρυξε την «ανεξαρτησία της Κρήτης και την ένωσή της με την Ελλάδα». Στις 28 Δεκεμβρίου 1909 ο Βενιζέλος πήγε στην Αθήνα με πρόσκληση του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» μετά την Επανάσταση στο Γουδί (1909). Εκεί υπέδειξε το σχηματισμό κυβέρνησης υπό το Στέφανο Δραγούμη και επέστρεψε στην Κρήτη, όπου τον Απρίλη του 1910 εκλέχτηκε πρωθυπουργός της «Κρητικής Πολιτείας».
Η δράση του στην Ελλάδα. Αφορμή για την ανάμειξη του Βενιζέλου στην ελληνική πολιτική στάθηκε το Κίνημα στο Γουδί. Ενώ ο ίδιος έλειπε στην Ελβετία, με υπόδειξη πολιτικών του φίλων εκλέχτηκε βουλευτής Αθήνας (8 Αυγούστου 1910). Επέστρεψε τότε στην Αθήνα, όπου ίδρυσε το «Κόμμα των Φιλελευθέρων» και με εντολή του βασιλιά Γεωργίου Α΄ σχημάτισε την πρώτη του κυβέρνηση (15 Οκτωβρίου 1910). Στις εκλογές για «Αναθεωρητική Βουλή» (10 Δεκεμβρίου 1910) το κόμμα του θριάμβευσε με 300 βουλευτές, ενώ τα άλλα κόμματα δεν πήραν μέρος. Η Βουλή ψήφισε το νέο Σύνταγμα (1911) και στις αρχές του 1912 (Μάρτιος) έγιναν νέες εκλογές, στις οποίες ο Βενιζέλος νίκησε και σχημάτισε κυβέρνηση. Από τότε, πανίσχυρος πια, άρχισε μια εντατική προσπάθεια για την ανόρθωση των πολιτικών και στρατιωτικών πραγμάτων, επιδιώκοντας να πραγματώσει τη «Μεγάλη Ιδέα». Σκοπός του ήταν να διώξει τους Τούρκους από την Ευρώπη και να απελευθερώσει τους υπόδουλους Έλληνες ολοκληρώνοντας το έργο της Επανάστασης του 1821 και γι’ αυτό πρωτοστάτησε στη σύμπραξη των βαλκανικών χωρών. Έτσι, με τον Βενιζέλο υπεύθυνο στην ανώτατη εξουσία, η Ελλάδα διπλασιάστηκε με τη λήξη των δύο βαλκανικών πολέμων (1912-1913).
Δυστυχώς όμως, ο α΄ παγκόσμιος πόλεμος που ακολούθησε έδωσε την αφορμή να εκδηλωθεί διαφωνία μεταξύ Βενιζέλου και βασιλιά Κωνσταντίνου. Ο Βενιζέλος υποστήριζε τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ, δηλαδή των Βρετανών, Γάλλων και Ρώσων, ενώ ο βασιλιάς Κωνσταντίνος υποστήριζε την ουδετερότητα. Λόγω της ρήξης αυτής ο Βενιζέλος παραιτήθηκε και δεν πήρε μέρος στις εκλογές που έγιναν στις 6 Δεκεμβρίου 1915, γιατί θεώρησε τη διάλυση της Βουλής από το βασιλιά Κωνσταντίνο αντισυνταγματική.
Ο Διχασμός. Στο μεταξύ, από την 1η Οκτωβρίου 1916 συμμαχικά στρατεύματα της Αντάντ αποβιβάζονταν στη Θεσσαλονίκη. Με την υποστήριξή τους βενιζελικοί στρατιωτικοί και πολιτικοί παράγοντες συγκρότησαν την «Επιτροπή Εθνικής Άμυνας» και πραγματοποίησαν στρατιωτικό κίνημα. Έτσι δημιουργήθηκε το «κράτος της Θεσσαλονίκης» (καλοκαίρι 1916-Μάιος 1917) με ηγέτες τους Ε. Βενιζέλο, Π. Κουντουριώτη και Π. Δαγκλή. Με την εκθρόνιση του βασιλιά Κωνσταντίνου (20 Μαΐου 1917) που την επέβαλαν οι Σύμμαχοι, επικράτησε η Επανάσταση της Θεσσαλονίκης και ο Βενιζέλος συμφιλιώθηκε με το βασιλιά Αλέξανδρο που διαδέχτηκε τον πατέρα του. Έτσι η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Όταν τελείωσε ο πόλεμος, ο Βενιζέλος εκπροσώπησε την Ελλάδα στη Διάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι και υπέγραψε τις συνθήκες του Νεϊγί (27 Νοεμβρίου 1919) και Σεβρών (10 Αυγούστου 1920). Έτσι δημιουργήθηκε η «Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Καθώς ο Βενιζέλος επέστρεφε, δέχτηκε δολοφονική απόπειρα από δύο απότακτους βασιλόφρονες αξιωματικούς στο σιδηροδρομικό σταθμό του Παρισιού. Στην Αθήνα του επιφυλάχτηκε αποθεωτική υποδοχή, αλλά στις εκλογές που ακολούθησαν (1 Νοεμβρίου 1920) νικήθηκε, οπότε αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι, ενώ με δημοψήφισμα ξαναγύρισε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος.
Τα χρόνια μετά το 1920 και οι τελευταίοι αγώνες. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή οι αξιωματικοί της Επανάστασης του 1922 ανέθεσαν στον Βενιζέλο να διαπραγματευτεί με την Τουρκία. Εκείνος με κυριότερο όπλο τη «Στρατιά του Έβρου», που συγκροτήθηκε με υπόδειξή του, υπέγραψε στη Λοζάνη (24 Ιουλίου 1923) έντιμη Συνθήκη Ειρήνης με την Τουρκία. Από τότε αντιτάχτηκε στη βίαιη μεταβολή του πολιτεύματος. Επέστρεψε στην Ελλάδα στις 4 Ιανουαρίου 1924 και σχημάτισε ολιγόζωη κυβέρνηση, διαφώνησε όμως με τους αντιβασιλικούς για το πολιτειακό πρόβλημα και αναχώρησε στο εξωτερικό.
Στην Αθήνα επέστρεψε το 1928 και εξασφάλισε στις εκλογές σχεδόν την παμψηφία. Στις εκλογές του 1932 απέτυχε. Το 1933 μετά το αποτυχημένο κίνημα υπό το Νικ. Πλαστήρα ήρθε στην εξουσία ο πολιτικός του αντίπαλος Π. Τσαλδάρης. Το 1934 έγινε και δεύτερη δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου στη λεωφόρο Κηφισιάς, από την οποία όμως και πάλι γλίτωσε.
Το αποτυχημένο κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 υπήρξε αφορμή για τον εκπατρισμό του Ε. Βενιζέλου στο Παρίσι, όπου και πέθανε από εγκεφαλική συμφόρηση τον επόμενο χρόνο, στις 18/3/1936. Η σορός του μεταφέρθηκε με πολεμικό πλοίο στα Χανιά και ενταφιάστηκε στο Ακρωτήρι.
